Ղարաբաղյան շարժումը և ԼՂՀ-ի հռչակումը

Արցախյան շարժում

Արցախյան շարժում, հասարակական-քաղաքական շարժում՝ ի պաշտպանություն Լեռնային Արցախի հայ բնակչության ինքնորոշման։ Հայրենական պատերազմից հետո Հայկական ԽՍՀ ղեկավարությունը դիմել էր ԽՍՀՄ իշխանություններին՝ Լեռնային Արցախը Խորհրդային Հայաստանին վերամիավորելու խնդրանքով։ 1945 թվականին, մեծ հայրենադարձության հետ կապված և հայրենադարձներին տեղավորելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված՝ ՀԿ(բ)Կ կենտկոմի առաջին քարտուղար Գրիգոր Հարությունյանը դիմել էր ԽՍՀՄ ղեկավարությանը՝ փորձելով լուծել Արցախը Հայաստանին միավորելու հարցը։ Երկրորդ անգամ, ազգային զարթոնքի տարիներին (1965-1968), նման խնդրանքով հանդես էր եկել Անտոն Քոչինյանը։ Մինչ այդ՝ 1956 թվականին Արցախի հարցը բարձրացրել էր Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա Պալճյանը։

Գորբաչովյան «վերակառուցման» քաղաքականության տարիներին (1985-91) Լեռնային Արցախի Ինքնավար Մարզի (ԼՂԻՄ) հայությունը օրակարգ էր մտցրել պահանջ՝ տարածաշրջանը Ադրբեջանի ԽՍՀկազմից Հայկական ԽՍՀ տեղափոխելու համար։

Արցախյան ազատամարտ.

1992 թվականին Ադրբեջանի Ազգային մեջլիսը Լեռնային Արցախի ինքնավար մարզի կարգավիճակը վերացնելուց անմիջապես հետո հապշտապ անվանափոխեց, այսինքն՝ թուրքացրեց Արցախի հայկական անուն ունեցող բոլոր բնակավայրերը։

ԽՍՀՄ փլուզում.

ԽՍՀՄ-ի փլուզում (այլ կերպ՝ СССР), 1991 թվականի դեկտեմբերի 26-ին՝ ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի հանրապետությունների խորհուրդի կողմից ընդունված որոշման համաձայն նախկին խորհրդային պետությունների անկախության ճանաչում և Անկախ Պետությունների Համագործակցության (ԱՊՀ) ստեղծում։ Այս որոշումից օր առաջ՝ դեկտեմբերի 25-ին, ԽՄԿԿ ԿԿ նախկին գլխավոր քարտուղար, ԽՍՀՄ առաջին և վերջին նախագահ Միխայիլ Գորբաչովը հայտարարեց պաշտոնից հեռանալու, ինչպես նաև տվյալ պաշտոնի գոյությունը դադարեցնելու մասին, իր տեղը զիջելով ՌԴ առաջին նախագահ Բորիս Ելցինին։ Նույն օրը, երեկոյան ժամը 7:32-ին, Կրեմլի հրապարակումիջեցվեց ԽՍՀՄ պետական դրոշը և փոխարինվեց Ռուսաստանի Դաշնության դրոշով։

Մինչ այդ, 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին, Մինսկի մոտակայքում գտնվող Բելովեժսկ բնակավայրում, երեք սլավոնական հանրապետությունների՝ Բելառուսի (ԲԽՍՀ), Ռուսաստանի (ՌԽՖՍՀ) և Ուկրաինայի (ՈւԽՍՀ) ղեկավարները ստորագրել էին համաձայնագիր, որով ԽՍՀՄ-ը փաստացիորեն դադարում էր գոյություն ունենալուց, և դրան փոխարինելու էր գալիս Անկախ պետությունների համագործակցություն (ԱՊՀ) ոչ պետական կազմավորումը։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 21-ին  Հռչակագիր ընդունվեց ՝Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա Աթայում՝ Ադրբեջանի, Բելառուսի, Թուրքմենստանի, Ղազախստանի, Հայաստանի, Ուզբեկստանի և Ուկրաինայի մասնակցությամբ (հռչակագրին չէին մասնակցել Մերձբալթյան երկրները և Վրաստանը)։ 1989 թվականից ԽՍՀՄ ողջ տարածքում սկիզբ առած շարժումներով և երկրի փլուզմամբ նաև վերջ է դրվել շուրջ 50 տարի տևած «Սառը պատերազմին», որի ժամանակ Միացյալ Նահանգները և Խորհրդային Միությունը հաստատվել էին որպես գերտերություններ։

Բազմաթիվ հետխորհրդային պետություններ, այդ թվում Հայաստանը, պահպանել են Ռուսաստանի հետ սերտ կապերը՝ միասին հանդես գալով մի շարք ռազմատնտեսական համագործակցային միությունների կազմում, ինչպիսիք են՝ Անկախ Պետությունների Համագործակցությունը (ԱՊՀ), Եվրասիական տնտեսական հանրակցությունը, Միութենական պետությունը, Մաքսային միությունը,  Եվրասիական տնտեսական միությունը, Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունը (ՀԱՊԿ) և այլն։Որոշ պետություններ էլ դարձել են Եվրոպական Միության և ՆԱՏՕ-ի անդամներ։

Արցախի Հանրապետության անկախության հռչակում.

Արցախի Հանրապետության անկախության հռչակում, Արցախի Հանրապետությանանկախության հայտարարում և ԽՍՀՄ-ից առանձնացում (1991 թ. սեպտեմբերի 2-ին Ստեփանակերտում տեղի ունեցած պատգամավորների մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհրդի համատեղ նստաշրջանում), որը Արցախի Հանրապետության հռչակման և նրա պետական իշխանության ու կառավարման ժամանակավոր մարմինների ձևավորման մասին փաստաթուղթ է։

Արցախի Հանրապետության անկախության հռչակագիրը հաստատվել է բոլոր մակարդակների խորհուրդների պատգամավորների մասնակցությամբ ժողովրդական պատգամավորների ԼՂԻՄ մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների համատեղ նստաշրջանում՝ 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին։
Բոլոր մակարդակների խորհուրդների պատգամավորների մասնակցությամբ ժողովրդական պատգամավորների Լեռնային Ղարաբաղի մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների համատեղ նստաշրջանը, արտահայտելով ժողովրդի կամքը, որը ամրագրված է փաստորեն անցկացված հանրաքվեում և ԼՂԻՄ ու Շահումյանի շրջանային իշխանության մարմինների 1988-1991 թթ. որոշումներում, ազատության, անկախության, իրավահավասարության և բարիդրացիության նրա ձգտումը, ղեկավարվելով քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական և մշակութային ոլորտների զարգացման խնդրում ամբողջ բնակչության շահերով, բնական և օրինական, միջազգային իրավունքի նորմերին համապատասխան համարելով հայ ժողովրդի միասնության ձգտումը, որոշում է՝
Որոշում 1-ին.
Ընդունել ներկայիս Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի և սահմանակից Շահումյանի շրջանի սահմաններում Արցախի Հանրապետության հռչակման մասին հռչակագիրը։
Որոշում 2-րդ.
ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհուրդը և նրա գործադիր կոմիտեն համարել Արցախի Հանրապետության պետական իշխանության և կառավարման բարձրագույն ժամանակավոր մարմին՝ մինչև համաժողովրդական ընտրությունները, իշխանության և կառավարման հանրապետական նոր մարմինների ձևավորումը։
Որոշում 3-րդ.
Հանձնարարել ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհրդի գործկոմին՝ ներգրավելով լայն հասարակությանը՝ նախապատրաստել և մարզային խորհրդի նստաշրջանի քննարկմանը ներկայացնել Արցախիի Հանրապետության պետական իշխանության և կառավարման մարմինների կառուցվածքի և գործառությունների մասին ժամանակավոր կանոնակարգը։
Որոշում 4-րդ.
Մինչև Արցախի Հանրապետության Սահմանադրության և օրենքների ընդունումը Արցախի Հանրապետության տարածքում գործում են ԽՍՀՄ Սահմանադրությունը և օրենսդրությունը, ինչպես նաև գործող այլ օրենքներ, որոնք չեն հակասում սույն հռչակագրի նպատակներին ու սկզբունքներին, Արցախի Հանրապետության առանձնահատկություններին։

Խոսքի զարգացում

Խոսքի զարգացում ՝գործընթացների, փուլերի և մեթոդների լայնորեն օգտագործված կոմպլեքսային անվանում է՝ կապված յուրացման (ինչպես երեխայի, այնպես նաև լայն առումով մարդու կողմից ողջ կյանքի ընթացքում) ինչպես բանավոր, այնպես էլ գրավոր խոսքի (լեզվի) միջոցով՝ իրենց հերթին բնորոշելով նրա հաղորդակցական հմտությունների, բանավոր մտածողության և գրական ստեղծագործության զարգացումը։

Լեզվի յուրացումը երեխաների կողմից.

Երեխան 4 տարեկանում առանց հատուկ կրթության մեծերից յուրացնում է լեզուն։ Մինչխոսակցական փուլում նրա մոտ նկատվում է բղավոց, նվնվոց, թոթովանք, մոդուլացված թոթովանք։ Հնչյունական լսողության զարգացումը հնարավորություն է տալիս երեխային յուրացնել հնչյունները։ Կես տարեկանում նրա մոտ առաջանում են ձայնարկություններ, երկու տարեկանում՝ բառակապակցություններ (երկբառ արտահայտություններ), և սկսում է յուրացնել քերականություն։ 

Կրիտիկական տարիք

Հիմնական հոդված՝ Վայրենացած երեխաներ

Մարդկային շփումից զրկված երեխաները կարող են հարմարվել հասարակությանը նույնիսկ այն դեպքում, եթե նրանք վերադառնում են հասարակություն ավելի քան վեց տարեկանում (բայց ոչ ուշ, քան 12 տարեկանում):

Լեզվի յուրացման ընթացքում խոսակցական սխալներ

Լեզվի յուրացման ընթացքում երեխան շատ սխալներ է թույլ տալիս, որը պայմանավորված է նրանով, որ նա փորձում է ամեն ասվածի վրա օգտագործել առավել ընդհանուր կանոններ։ Առաջանում է նաև, այսպես ասած, «միջանկյալ լեզու»։ Երեխաներին այդպիսի սխալները բնորոշ են, և դա կապված է լինում նրանց տարիքից ու լեզվի զարգացման աստիճանից։ Երեխաների կողմից բառերի ստեղծումը արտացոլում է լեզվի յուրացման ստեղծագործական բնույթը, և նույնպես ենթարկվում է որոշակի օրինաչափությունների։

Մոտիվացիան որպես հոգևոր գործունեության գործընթաց և տեսակ

Գիտնականների իրական հետաքրքրությունը հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը հարուցել է մարդու ներաշխարհի առեղծվածը: Իհարկե, անհնար է ըմբռնել մարդու ամենաներքին գաղտնիքները՝ չհասկանալով մոտիվացիայի թաքնված մեխանիզմները, որոնք որոշում են նրա վարքի առանձնահատկությունները։Իրոք, մոտիվացիան կարելի է դիտարկել անհատի կառուցվածքային կազմակերպման տարբեր մակարդակներում՝ ազդելով ոչ միայն անհատի սոցիալական որակների, այլև մի շարք հոգեկան հատկանիշների վրա, ինչպիսիք են ընկալումը, հիշողությունը, մտածողությունը, երևակայությունը, զգացմունքները, մտավոր ներթափանցումը։ և անհատի հուզական-կամային ոլորտները։ Հիմքեր կան ենթադրելու, որ մոտիվացիան կարող է արտահայտել մարդկային կյանքի տարբեր ալգորիթմներ։Քանի որ մոտիվացիան ունի բարդ կառուցվածք, այն ուսումնասիրվում է տարբեր գիտությունների շրջանակներում, ինչպիսիք են կենսաբանությունը, ֆիզիոլոգիան, ընդհանուր և սոցիալական հոգեբանությունը, փիլիսոփայական և սոցիալական մարդաբանությունը, էթիկան և սոցիալական փիլիսոփայությունը: Այս կատեգորիան դիտարկվելու է հենց սոցիալ-փիլիսոփայական տեսլականի տեսանկյունից:

Բայց առաջին հերթին անհրաժեշտ է դիտարկել «մոտիվացիա» հասկացության մեկնաբանման տարբեր մոտեցումներ։ Եկեք վերլուծենք մոտիվացիայի գործընթացի հիմնական տեսական սխեմաները:
Խթանիչ-ռեակտիվ սխեման, որն ունի S → R (խթան - ռեակցիա) ձևը, առաջարկվել է վարքագծային, հոգեվերլուծության և գեշտալտ հոգեբանության կողմից (Կ. Լևին): Այս բոլոր սխեմաների հիմքում ընկած ընդհանուր գաղափարը վարքի և դրա որոշիչ գործոնների միջև ֆունկցիոնալ հարաբերությունների գաղափարն էր: Այս սխեմայի բոլոր տարբերակներում վարքագիծը դիտարկվում է որպես ռեակցիա: Այս սխեմայում երեք ուղղություն կա.
Բիհեյվիրիզմում արտաքին գրգռիչները (Ջ. Ուոթսոն) հանդես են գալիս որպես վարքագծային ռեակցիաների որոշիչ (մոտիվներ)։ Այս սխեման նման էր՝ S ↔ R.
Հոգեվերլուծությունը վարքի որոշիչները տեղայնացնում է ներքին դրդապատճառների, մարդու կարիքների ոլորտում, հետևաբար վարքագծի օրինաչափությունն ունի հետևյալ տեսքը՝ N → R (ներքին դրդապատճառներ - ռեակցիա) (Զ. Ֆրեյդ):Գեշտալտ հոգեբանությունը երկու ուղղությունների սինթեզ էր, հետևաբար սխեման հետևյալն էր՝ (S, N) → R (խթան, ներքին հորդորներ - ռեակցիա)։ Ռեակտիվ սխեմայի անհրաժեշտությունը ներքին խթան էր, վարքի շարժիչը, իսկ մոտիվացիան վարքագծի բոլոր որոշիչ գործոնների ամբողջությունն էր (արտաքին և ներքին):
Վարքագիծը որպես անհատի ռեակցիաների մի շարք արտաքին և ներքին գրգռիչներին առաջին անգամ տարածվել է օբյեկտիվ գործունեության վրա՝ ռուսական հոգեբանությանը համապատասխան, Մ.Լ.Բասովի, Ս.Լ.Ռուբինշտեյնի, Ա.Ն.Լեոնտևի կողմից: Օբյեկտիվ գործունեության հայեցակարգը ոչ թե հստակեցրեց ռեակտիվ սխեման, այլ վերացրեց այն։ Վարքագծի նոր մոդելը կառուցվել է ըստ S ↔ O սխեմայի: Այս սխեման դինամիկ էր, քանի որ գործունեությունը առարկայի և օբյեկտի միջև փոխադարձ անցումների շարունակական գործընթաց էր:Այս տեսության մեջ առավել մանրամասն և կոնցեպտուալ ձևով ներկայացվեցին դինամիկ (առարկայացված կարիք), վեկտորային (օբյեկտիվացված կարիք և շարժառիթ) և ուղղորդող (նպատակ) փոփոխականների տարբերությունները։

Կ. Լևինը առաջարկեց դաշտի կամ փոխազդեցության սխեման P ↔ E (վարքագիծ - միջավայր): Կ.Լևինի տեսությունը կարելի է ներկայացնել որպես մոտիվացիայի վերլուծության երկու սխեմաների պայքար՝ ռեակտիվ և ակտիվ: Սա միջանկյալ սխեմա է։
G. Allport-ը հետաքրքիր մոտեցում է առաջարկում մոտիվացիայի խնդրին: Նա կարծում է, որ մոտիվացիայի համարժեք տեսությունը պետք է համապատասխանի հետևյալ պահանջներին.
Նախ, այն պետք է ճանաչի ժամանակի ընթացքում դրդապատճառների համահունչությունը: Նրա խոսքով՝ անցյալի դրդապատճառները ոչինչ չեն բացատրում, եթե ներկայի դրդապատճառներ չեն։
Երկրորդ, այն պետք է ճանաչի տարբեր տեսակի շարժառիթների առկայությունը:

Երրորդ, այն պետք է ճանաչի շարժառիթների իրական յուրահատկությունը: Մարդու դրդապատճառները պետք է հստակորեն սահմանվեն, այլ ոչ թե վերացական: Սա հիմք է տալիս դիտարկելու Ալպորտի դիրքորոշումը մոտիվացիայի վերաբերյալ որպես առավել նախընտրելի:

Մոտիվացիայի այս տեսությունն ավելի արդիական է հասուն մարդկանց համար, որոնց վարքագիծը ֆունկցիոնալորեն ինքնավար է և դրդված է գիտակցված գործընթացներով: Անհաս մարդկանց վարքագիծը հիմնականում առաջնորդվում է անգիտակից դրդապատճառներով, որոնք հիմնականում բխում են մանկության փորձից։ Իհարկե, հասուն, ամբողջական անհատականության մոտիվացիան կտրուկ տարբերվում է ոչ հասուն, չձեւավորված անհատականության մոտիվացիայից։ Անհատականության երկրորդ տիպի մոտիվացիոն ոլորտում կգերիշխեն մի շարք արտաքին և երբեմն պատահական ազդակների հետևանքով առաջացած իրավիճակային դրդապատճառներ։ Այս դեպքում միանգամայն ընդունելի է Ջ.Վաթսոնի սխեմայի խթան → ռեակցիան։

Ավելին, ոչ հասուն անձի ոչ բոլոր դրդապատճառներն են գիտակցված և փոխկապակցված արժեքային առաջնահերթությունների հետ: Դրանց առաջացման ինքնաբուխությունը, առաջացող շարժառիթների իրականացման ոչ միշտ ընդունելի եղանակները ենթադրում են մոտիվների արդեն բավականին թույլ հիերարխիկ համակարգի խախտում: Նման անձի մոտիվացիոն ոլորտում դրդապատճառների ենթակայությունը, դրդապատճառների հաջորդականությունը խախտված է, քանի որ դրանում գերակշռում են զուտ անհատական bմոտիվներն ու մտադրությունները, և նույնիսկ դրանք ամենից հաճախ չունեն կայուն բնույթ, այլ փոխվում են իրավիճակին համապատասխան: Մոտիվացիոն ոլորտում տեղի ունեցող փոփոխություններին հետևելու համար անհրաժեշտ է ավելի մոտիկից ծանոթանալ դրա կառուցվածքային կազմակերպմանը։
Մոտիվացիոն ոլորտը փոխազդող մոտիվացիոն կազմավորումների համալիր է, որը պատվիրված է բարդ, բազմաչափ հիերարխիկ կառուցվածքով: Դրա որակը որոշվում է ինչպես տարրերով (նրանց բնույթով, հատկություններով, քանակով), այնպես էլ կառուցվածքով, որն արտահայտում է գործընթացների տեղակայման որոշակի փուլերը և հանդիսանում է ինտեգրալ, բաց, դինամիկ, արտաքին և ներքին որոշված, ինքնակազմակերպվող համակարգ*:

Մոտիվացիայի մակարդակի զարգացման խնդիրը ներկայացված է փուլերի սկզբունքի տեսքով։ Մեկ փուլից մյուսին անցումը կապված է համապատասխան մակարդակների նոր կազմակերպության առաջացման, առարկայի որակական փոփոխությունների և ամբողջ համակարգի ներսում փոփոխությունների որոշակի դինամիկայի հետ: Բազմակարդակությունը չի բացառում, այլ ավելի շուտ ենթադրում է բոլոր մակարդակներում մոտիվացիայի կազմակերպման ճանաչումը որպես ինտեգրալ համակարգ: Մոտիվացիան գործընթաց է, իսկ գործընթացը՝ հակասական, տևում է հիմնականում մինչև նպատակի որոշվելը և դրա իրականացման համար անհրաժեշտ միջոցների ընտրությունը։